Wat zegt de Drinkwaterwet over de zorgplicht van overheid en drinkwaterbedrijven?

Onderzoekers van het Utrecht Centre for Water, Oceans and Sustainability Law van de Universiteit Utrecht (UCWOSL) brachten in kaart welke wettelijke verplichting de overheid en drinkwaterbedrijven hebben om voor ons drinkwater te zorgen. Belangrijk om te weten nu verwacht wordt dat de openbare drinkwatervoorziening op termijn onder druk komt te staan. Drinkwater wordt immers niet alleen voor huishoudelijke doeleinden gebruikt (bijvoorbeeld om te drinken, te koken en te wassen) maar ook in de landbouw en industrie. In tijden van verminderde waterbeschikbaarheid kan zo'n laagwaardig gebruik van drinkwater gaan wringen met de openbare drinkwatervoorziening. Hebben drinkwaterbedrijven eigenlijk een leveringsplicht hebben voor 'industriewater'? Zakelijke gebruikers die water afnemen voor niet-huishoudelijke doeleinden kunnen géén aanspraak maken op de publiekrechtelijke leveringsplicht onder de Drinkwaterwet, concluderen de onderzoekers.

In het artikel 'Wat is drinkwater? Publieke zorg- en leveringsplicht in het kader van de openbare drinkwatervoorziening' (Nederlands Juristen Blad, nr. 24 2023) schrijven Aster Veldkamp, Herman Kasper Gilissen, Frank Groothuijse en Marleen van Rijswick (allen verbonden aan UCWOSL) over de belangrijkste bevindingen uit hun onderzoek in opdracht van het Rijk en het Interprovinciaal Overleg externe link (IPO). Hieronder enkele passages uit het artikel.

Eerste levensbehoefte
Drinkwater vormt voor ons een eerste levensbehoefte en moet, vanuit het oogpunt van volksgezondheid, aan bepaalde wettelijke kwaliteitseisen voldoen. Dit is de reden waarom de drinkwatervoorziening in Nederland wordt aangemerkt als een publieke taak (nutsfunctie), die in de Drinkwaterwet (Dww) is opgedragen aan de overheid en de drinkwaterbedrijven. Beide hebben een wettelijke zorgplicht voor de openbare drinkwatervoorziening en de drinkwaterbedrijven hebben tevens een wettelijke leveringsplicht voor drinkwater binnen hun distributiegebied.

Nu verwacht wordt dat de openbare drinkwatervoorziening op termijn onder druk komt te staan, dient zich de vraag aan waartoe overheden en drinkwaterbedrijven in tijden van verminderde waterbeschikbaarheid en een toenemende vraag nu precies gehouden zijn. Met andere woorden: wat is de juridische reikwijdte van hun wettelijke zorgplichten en de wettelijke leveringsplicht in het kader van de openbare drinkwatervoorziening, in perioden waarin de beschikbaarheid van voldoende water voor de bereiding van drinkwater niet langer vanzelfsprekend is? Drinkwaterbedrijven leveren immers niet alleen drinkwater aan huishoudens en zakelijke afnemers voor huishoudelijk gebruik, maar ook al decennialang (drink)water aan zakelijke afnemers voor ander gebruik. Om te achterhalen welke van deze activiteiten tot de publieke taak van drinkwaterbedrijven behoren en welke niet, is het nodig de Drinkwaterwet nader te bestuderen.

Wettelijke zorgplicht
De overheid heeft op grond van Dww (artikel 2 lid 1) de zorg voor de duurzame veiligstelling van de openbare drinkwatervoorziening. De overheid dient zich niet alleen te richten op de bescherming en vergroting van het aanbod van bronnen voor de drinkwatervoorziening, maar kan zich ook richten op het beperken van de vraag naar drinkwater. Deze duurzame veiligstelling wordt in Dww (artikel 2 lid 2) aangemerkt als een ‘dwingende reden van groot openbaar belang’. Dit betekent dat het drinkwaterbelang kan worden ingeroepen ter veiligstelling van de drinkwatervoorziening, ook wanneer dat een inbreuk vormt op andere belangen. Het is als het ware een door de wetgever toegekende ‘troefkaart’ om drinkwaterbelangen te laten prevaleren boven andere belangen.

Drinkwaterbedrijven hebben binnen hun distributiegebied de plicht om zorg te dragen voor de productie en distributie van voldoende, deugdelijk drinkwater. Daartoe behoort het aanbrengen en instandhouden van de infrastructuur die de kwaliteit van het drinkwater van de bron tot aan het punt van levering kan waarborgen. Tot hun wettelijke verantwoordelijkheid wordt ook gerekend de bescherming van waterwingebieden en de daaraan gerelateerde activiteiten op het gebied van natuur- en milieubeheer, zoals bijvoorbeeld het natuurbeheer rondom de infiltratie- en wingebieden in de duinen.

Niet-huishoudelijk gebruik – geen zorgplicht
Bij de definitie van 'drinkwater' volgens de Drinkwaterwet staat het type gebruik voorop (namelijk voor huishoudelijke doeleinden), en dus niet in de eerste plaats de kwaliteit van het geleverde water. Daarmee kan de levering van water aan de industrie voor gebruik in een productieproces juridisch bezien niet worden bestempeld als ‘drinkwater’ in de zin van de wet. De wettelijke zorgplicht van de overheid voor de duurzame veiligstelling van de openbare drinkwatervoorziening beperkt tot de veiligstelling van bronnen voor de openbare drinkwatervoorziening en niet op het veiligstellen van bronnen voor ander water dan drinkwater, zoals industriewater.

Drinkwaterbedrijven hebben dus weliswaar de bevoegdheid om via de infrastructuur voor de openbare drinkwatervoorziening ander water dan drinkwater te leveren, zoals water voor industriële processen, maar dit betreft dan een particuliere overeenkomst. Hierin schuilt de juridische ruimte voor drinkwaterbedrijven om in voorkomend geval, zoals bij dreigende watertekorten, te besluiten niet (langer) ‘ander water’ te leveren aan zakelijke gebruikers. De publiekrechtelijke leveringsplicht krijgt dan wat betreft de feitelijke levering van water voorrang boven de privaatrechtelijke.

Als drinkwaterbedrijven daardoor bestaande privaatrechtelijke overeenkomsten met zakelijke afnemers moeten openbreken of niet langer kunnen nakomen, is er sprake van wanprestatie, hetgeen privaatrechtelijk consequenties kan hebben. Met name in gevallen van watertekorten, die vanwege klimaatverandering kunnen worden voorzien, kan dit spanningen opleveren tussen de publiekrechtelijke leveringsplicht op grond van de Drinkwaterwet enerzijds en de aangegane privaatrechtelijke leveringsplicht anderzijds.

bron: https://www.uu.nl/nieuws/toegang-tot-drinkwater-ook-in-tijden-van-schaarste